Anh hùng, Liệt sĩ Nguyễn Thị Vân Liệu

Chính những đồng đội này ở các cương vị công tác khác nhau và nhiều đồng chí lãnh đạo các cấp, các ngành đã kiên trì từ năm này sang năm khác tìm tài liệu, xác minh thành tích, góp phần đem lại niềm vui, làm cho linh hồn Vân Liệu được thảnh thơi. Kết quả là ngày 10/4/2001, Chủ tịch nước đã ký Quyết định truy tặng chị danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

“Bác sĩ diệt vi trùng trong mạch máu giao thông”

Các cô giáo Mai Ngọc Dung, Đặng Lan Hương… từng là giáo viên Trường cấp 2 “Ba đảm đang” xã Thi Sơn đến nay vẫn còn nhớ những ấn tượng đẹp về buổi sáng mùa hè tháng 5/1967 Vân Liệu đến thăm mái trường quê hương và kể chuyện Trường Sơn cho toàn trường nghe. Liệu kể một cách tự nhiên, khiêm tốn về chiến công của đồng đội và bản thân trong hơn một năm trời mở đường “Quyết thắng” dài 124km, vượt qua bao gian lao, nguy hiểm để “Chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”, “Tim có thể ngừng đập, mạch máu giao thông không thể tắc”.

Vân Liệu tả kỹ về lần phá bom nổ chậm vào ngày mùng 3 Tết Nguyên đán, tức ngày 11/2/1967. Hôm đó tiểu đội Liệu phát hiện một quả bom nổ chậm chui sâu xuống đất, đầu ngóc lên trên. Liệu phân công hai đồng chí cảnh giới hai đầu để mình Liệu xoay sở, đối phó với quả bom. Tiện trong tay có con dao rựa, Liệu cúi xuống dùng dao moi đất. Đất ở đây bị đạn bom thù xới lộn tơi như cám nên đào chẳng mấy khó khăn.

Khi đào xuống gầm quả bom, phải cúi rạp người, tay trái Liệu ôm bom, tay phải thọc sâu moi đất như hồi ở nhà Liệu thò tay vào hang bắt cua trên cánh đồng làng Quyển Sơn. Sau khi đào đất xong, Liệu lấy mảnh giấy bìa cứng gói thuốc mìn (1,3kg) quấn lại thành hình phễu, ép dưới thân bom. Liệu chọn một kíp mìn định hướng ép vào chóp phễu rồi nện đất thật chặt. Thuốc nổ đặt xong, Liệu phủi tay, bật máy lửa dí vào kíp mìn rồi chạy ra xa tránh sức nổ.

Một lúc sau, hai tiếng nổ ùng, oàng nối tiếp vang lên, nhưng nghe dòn dã hơn tiếng nổ lần trước, cách đó 18 ngày do Liệu phá. Liệu và các bạn chạy ùa đến hiện trường xem, reo lên sung sướng, vì quả bom ở giữa đường đã biến mất, chỉ để lại trên mặt đường một lỗ nhỏ bằng cái chảo con. Liệu đã hoàn thành công việc nguy hiểm này một cách nhanh chóng, tiết kiệm được một nửa số thuốc nổ và không làm hỏng đường. Chẳng bao lâu, phương pháp phá bom nổ chậm tối ưu ấy của Nguyễn Thị Vân Liệu được áp dụng trên toàn tuyến đường Trường Sơn huyền thoại .

Liệu vừa dứt lời, từng tràng vỗ tay của thầy, trò liên tiếp vang lên. Nét mặt của các em học sinh đều rạng rỡ, tự hào về quê hương có người chiến sĩ dũng cảm như chị Liệu. Cô giáo dạy Văn Mai Ngọc Dung nói rằng, hôm ấy kể chuyện xong, Vân Liệu còn hát tặng toàn trường ca khúc “Bế Văn Đàn ơi!” của Huy Du. Giọng hát của Liệu vừa hay vừa sâu lắng, truyền cảm vô cùng. Khó có thể tin rằng, ở giữa chốn mịt mùng khói lửa chiến tranh, cô dũng sĩ ngày đêm giáp mặt với tử thần để góp phần giữ vững mạch máu giao thông cho miền Nam toàn thắng lại có tiếng  hát mê say như vậy.

Cái “tì vết” lý lịch

Tôi và Liệu là hai chú cháu, tuổi xấp xỉ nhau (Liệu sinh tháng 6/1945, kém tôi mấy tháng), lại ở cùng một xóm nên hai chú cháu thường xuyên trao đổi chuyện trò. Trong những ngày chủ nhật hoặc nghỉ hè, tôi và Liệu vẫn tham gia đều các buổi sinh hoạt thanh niên hoặc cùng làm các công việc đồng áng của hợp tác xã như nhổ mạ, gánh phân, cày cấy, làm cỏ… Rồi đến khi Liệu, anh Nguyễn Tường Cát và cháu Nguyễn Duy Dậu của tôi cùng nhiều bạn trẻ tập trung, trước khi lên đường đi thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước, tôi cũng có mặt để chia tay.

Tôi nhớ chiều hôm đó (28/6/1965), từ nơi sơ tán của Khoa Ngữ – Văn, Trường đại học Tổng hợp Hà Nội, tôi đến thẳng thôn Dộc, xã Thụy Lôi, huyện Kim Bảng thì gặp Liệu. Đứng trên con đê làng, gió thổi lồng lộng, Liệu tâm sự với tôi về những suy nghĩ của mình, trước khi vào tuyến lửa khu 4. Tôi hiểu những trăn trở nội tâm và quyết tâm của Liệu trong môi trường thử thách mới sắp đến.

Trái tim của cô gái chớm đôi mươi luôn đau đáu, thổn thức về hoàn cảnh gia đình mình có ông bố di cư vào Nam. Cái “tì vết” trong lý lịch ấy đã ám ảnh, gây trở ngại, thiệt thòi cho Liệu mấy lần. Tôi cũng hiểu con đường phấn đấu dẫn đến chiến công oanh liệt của Liệu thật vô vàn chông gai…

Cái “tì vết” lý lịch đó đeo bám Liệu ngay từ khi cô đi làm công nhân xưởng cơ khí thuộc Nhà máy liên hợp dệt Nam Định. Hồi ấy, Liệu đã nổi tiếng là “cây” sáng kiến cải tiến kỹ thuật, được cấp thẻ kiện tướng của nhà máy, với thành tích “hoàn thành kế hoạch năm 1962 trước 25 ngày”. Công việc đang thông đồng bén giọt, thuận lợi thì cô gặp tai vạ. Bởi có người tố cáo Liệu là con cường hào phản động. Vì vậy Liệu chấp nhận phải xa nhà máy. Cuối năm 1963, cô ngậm đắng nuốt cay trở về quê hương bên người mẹ đang tần tảo làm ruộng, dệt vải và gia đình chị gái.

Tưởng rằng với sự cố đầu đời này, Liệu sẽ nhụt chí tiến thủ, an phận làm cô xã viên bình thường rồi lấy chồng, sinh con, song cô không cam chịu như vậy. Đến kỳ tuyển thanh niên xung phong, Liệu hăng hái đăng ký ngay. Trong buổi chiều chia tay Liệu lên đường đi xa ấy, Liệu nói ít, nhưng tôi rất hiểu tâm tư, nhất là nỗi vấn vương vì cái lý lịch của cháu.

Mấy tháng sau, từ tuyến lửa Nghệ An, ngày 26/9/1965, Liệu viết thư cho tôi: “Nghĩ đến gia đình thì cháu lại rất buồn. Không biết ai có hoàn cảnh như cháu không hở chú?… Chú ơi, cháu cảm thấy buồn vô tận. Nhưng biết  làm sao hở chú? Tất cả đối với cháu là đợi ngày thống nhất…”.

Nửa năm sau, ngày 6/3/1966, từ Quảng Bình khói lửa, Liệu lại viết cho tôi những lời thư day dứt tâm can: “Hoàn cảnh của cháu, chú đã biết đấy. Bố cháu thì… Mẹ cháu rất khổ tâm. Khi cháu cất bước ra đi và hiện nay cháu nhớ mẹ cháu lắm, không lúc nào cháu dám phụ công mẹ cháu…”.

Mãi sau này tôi mới biết khi viết những dòng thư trên, Liệu vừa trải qua chuỗi ngày vất vả, nguy nan. Chuyện là chỉ vì lý lịch “có vấn đề” mà cô thuộc diện phải ở lại tuyến Nghệ – Tĩnh, chứ không được cùng các bạn đi sâu vào tuyến trong. Mặc cho Đại đội trưởng Vụ, trước lúc hành quân, cứ khăng khăng nói: “Tôi không nhận đồng chí Liệu là chiến sĩ của đại đội…”, Liệu vẫn lẽo đẽo vai vác ba lô nặng trĩu cùng các bạn hối hả lên đường. Qua 22 ngày đêm hành quân gian khổ, vượt mưa bom bão đạn của máy bay giặc và thời tiết khắc nghiệt, Liệu và đồng đội đã đặt chân tới địa điểm tập kết ở Quảng Bình.

Trước sự bền bỉ và quyết tâm cao độ của Liệu, cuối cùng Liệu đã được cấp trên công nhận là chiến sĩ chính thức của đơn vị. Liệu nở nụ cười mãn nguyện. Chị Tạ Thị Hoán (kém tuổi Liệu), quê ở thị trấn Quế, cùng huyện với Liệu nhớ lại: Có lần Hoán hỏi Liệu: “Sao chị không ở lại tuyến ngoài mà cứ dẻo dai đi theo đơn vị cho khổ?”.

Liệu nắm chặt tay cô em, tâm sự: “Chị phải đi, phía trước đang cần những người như chị em mình. Chị muốn đi xa nữa, càng đi càng đến gần mặt trận hơn… Biết đâu những ngày này chị sẽ được gặp bố chị…”.

Lời tâm sự chân thành ấy đã giúp ta hiểu thêm về động cơ thôi thúc Liệu lập công. Chắc chắn là do nhiệt tình yêu nước thiết tha, lý tưởng sống cao đẹp và sự thông minh, quả cảm của bản thân mà Liệu đã có hành động anh hùng nhất mực ấy. Và cũng chính vì hoàn cảnh riêng nên Liệu càng muốn được thể hiện bằng hành động cụ thể để đồng đội hiểu đúng phẩm chất của mình và xóa đi mặc cảm của ai đó về người cha kính yêu của Liệu. Vì thế mà Liệu sống và chiến đấu một cách vô tư, hồn nhiên, chan hòa với mọi người.

Ngày Tết Nguyên đán đến, trên sân khấu dã chiến dựng vội ở chân đồi A đầy bom đạn, Vân Liệu duyên dáng trong trang phục cô gái Mông quay chiếc ô tròn tít, tươi cười, sánh vai một bạn nam cùng đại đội song ca bài “Trước ngày hội bắn”. Ai cũng chăm chú lắng nghe hai giọng hát hòa nhau, du dương, quyến rũ lòng người.

Năm 1967 là năm Liệu gặt hái được nhiều niềm vui. Cùng với Vũ Tiến Đề của Binh trạm 14, Đoàn 559, Liệu được bầu đi dự và báo cáo điển hình tại Đại hội chiến sĩ thi đua mùa khô 1966-1967, tổ chức ở Hương Đô, huyện Hương Khê (Hà Tĩnh). Ngày 2/9/1967, Liệu vinh dự được Bác Hồ gửi tặng Huy hiệu của Người. Đến mùa khô 1967-1968, Liệu tiếp tục lập công xuất sắc, trở thành tấm gương sáng cổ vũ thanh niên xung phong, bộ đội công binh trên toàn tuyến đường “Quyết thắng” học tập, noi theo.

Vậy mà oái oăm thay, cái “tì vết” trong lý lịch vẫn làm cho Liệu lao đao, trắc trở. Tôi được biết, Liệu đã được đơn vị quan tâm, cử người về địa phương xác minh lý lịch để kết nạp Đảng. Song với bản lý lịch Liệu có bố di cư vào Nam không rõ tung tích mà cho đến trước lúc hy sinh (tháng 5/1968), Liệu vẫn chưa được kết nạp Đảng. Đây là một thiệt thòi lớn cho Liệu, cho lực lượng thanh niên xung phong Trường Sơn.

Sự thực là ông Nguyễn Duy Bình (tức Bường) vào Nam đầu năm 1955 khi đó cô bé Liệu mới 10 tuổi đầu. Ông ra đi bởi lo sợ sắp tới có cải cách ruộng đất, nếu bị liệt vào diện cường hào thì ông sẽ bị đấu tố (trước đây có thời kỳ ông làm trưởng bạ ghi chép sổ sách cho xóm làng, nhưng không độc ác với bà con). Vào Sài Gòn, ông đi làm hộ lý cho Viện dưỡng thiện Phú Mỹ, do một bà sơ quản lý. Ông ốm, mất trước khi  Sài Gòn giải phóng độ 2 năm…

Trong làn khói  hương…

Đầu xuân Quý Tỵ vừa qua, tôi trở lại Quảng Trị, đến nghĩa trang Trường  Sơn thắp hương tưởng nhớ anh hùng Nguyễn Thị Vân Liệu và bao liệt sĩ khác. Trong làn khói hương nghi ngút, giữa núi rừng, trời đất bao la, tôi đứng lặng hồi lâu trước mộ Liệu và trầm ngâm suy nghĩ. Liệu vĩnh viễn ra đi tại km số 3, đường 18 Trường Sơn ở tuổi 23 đang xuân phơi phới.

Nỗi đau đớn này thật to lớn quá chừng. Liệu đã làm rạng rỡ, tô đẹp thêm trang sử hào hùng của quê hương. Chính vì vậy mà dân làng Quyển  Sơn và cả xã Thi Sơn càng tự hào, thương tiếc người con gái quê hương bất khuất, dũng cảm, hiếu thảo với gia đình, sống dạt dào tình nghĩa với họ hàng, làng xóm. Ai cũng cảm thấy Liệu vẫn đang có mặt, hòa đồng với mọi người để xây đắp cuộc sống mới hôm nay.

Nguyện vọng của bà con quê tôi là mong muốn Đài tưởng niệm anh hùng Nguyễn Thị Vân Liệu sớm được xây dựng tại nơi đây để đồng bào địa phương và du khách thập phương đến tham quan danh thắng Ngũ Động Sơn và đền Trúc càng thêm yêu mến mảnh đất này – quê hương của điệu dân ca Hát Dặm tuyệt vời và là nơi đã sinh ra người nữ anh hùng làm sáng danh cho quê  hương, đất nước.

Quyển Sơn, 24/4/2013

  Nguồn : CAND.COM