Đêm 29, rạng sáng ngày 30/4/1975, Sư đoàn 3 Sao Vàng anh hùng cùng quân và dân địa phương đập tan tuyến phòng ngự của địch, tiến vào giải phóng Vũng Tàu .
Sáng ngày 26 tháng 4 năm 1975, tại Sở chỉ huy của Sư đoàn trước tấm bản đồ Phước Tuy -Vũng Tàu có sự hiện diện của đồng chí Huỳnh Hữu Anh – Phó Tư lệnh Quân khu 5, đồng chí Nguyễn Minh Ninh – Tỉnh đội phó Tỉnh đội Phước Tuy cùng một số cán bộ tham mưu nghe đồng chí Sư đoàn Trưởng Trần Bá Khuê hạ đạt mệnh lệnh tiến công của Sư đoàn.
Tỉnh Phước Tuy – nay là Bà Rịa Vũng Tàu có 5 huyện: Đức Thạnh, Xuyên Mộc, Đất Đỏ, Long điền, Long Lễ và thị xã Bà Rịa. Phía đông Nam là Thành phố Vũng Tàu.
Lực lượng Địch khu vực này gồm có: Liên đoàn Bảo An số 938 và 3 Tiểu đoàn Bảo an độc lập. Riêng Thị xã Bà – Rịa, quân ngụy có 7 bộ chỉ huy: Bộ CH Tiểu khu. Bộ CH Cảnh Sát quốc gia, Bộ CH Thám Sát, Bộ CH Yểm trợ tiếp viện, Bộ CH Liên đoàn Bảo an số 938, Ty An Ninh Quân đội và khu Cố Vấn Mỹ. Ngoài ra còn có Trung tâm huấn luyện hạ sỹ quan Vạn Kiếp với hàng ngàn tên và số lớn tàn quân của Sư đoàn 1, Sư đoàn 2, Sư đoàn 3, Sư đoàn Lính thủy đánh bộ, Sư đoàn 18, Lữ đoàn dù số 1 ở các nơi chạy về cùng 1 Chi đoàn xe bọc Thép.
Tại Vũng Tàu quân ngụy có các trường Quân sự lớn như trường Cảnh Sát, Hải Quân, Công Bình, Thông tin và Thiếu sinh quân. Mỗi trường có khoảng từ 1000 đến 3000 tên. Ngòai ra còn có lực lượng yểm trợ gồm: 3 trận địa Pháo, 1 Giang đoàn Hải thuyền gồm 19 chiếc và 27 tàu Chiến tàu Vận tải chở quân các loại.
Tổng số địch toàn khu vực trên 2 vạn tên bố trí thành nhiều tuyến phòng thủ.
Phương châm tiến công của Sư Đoàn được triển khai:
Bước 1:
Vừa tiến công các cụm quân phòng thủ ở vòng ngoài ở Đức Thạnh, vừa nhanh chóng thọc sâu đánh chiếm các mục tiêu chủ yếu ở Thị xã Bà Rịa. Sau đó tỏa ra Giải phóng toàn bộ Tỉnh Phước Tuy.
Bước 2:
Sư đoàn tập trung tiến công đánh chiếm các mục tiêu để Giải phóng Vũng – Tàu.
Diễn biến Chiến dịch:
Đúng 17h ngày 26/4/1975 cánh quân phía Đông của Quân đoàn 2 nổ súng mở đầu cuộc tiến công chiến đấu lịch sử các trận địa pháo của Sư đoàn đồng loạt bắn cấp tập hàng ngàn quả đạn vào các mục tiêu của địch ở Đức Thạnh và Bà Rịa.
Đúng 19h Trung đoàn 141 bắt đầu tiến công thị xã Bà Rịa. Hỏa lực Trung đoàn, Tiểu đoàn bắn áp đảo các mục tiêu, vị trí địch cùng lúc Đại đội xe lăng 4 chở bộ binh Đại đội 3 Tiểu đoàn 7 ầm ầm lao dọc theo đường Lê Lợi tiến vào trung tâm thị xã. Sự xuất hiện đột ngột của xe tăng ta, bọn địch giãn ra tháo chạy hỗn loạn. Nhưng qua mấy phút hốt hoảng, địch đã tập trung phản ứng. Xe tăng số 3 trúng đạn M72 của địch bị đứt xích, xe tăng số 4 sa lầy hố bom phải chờ cứu kéo. Các lái xe và Pháo thủ dùng súng bộ bình để chiến đấu bảo vệ lực lượng. Hai xe còn lại vượt qua ngã ba đường Phan Chu Trinh tiến thẳng khu Nhà Tròn trung tâm Thị xã. Xe tăng số 2 theo hợp đồng dẫn bộ binh đánh xuống phía Nam nhưng lại bị thụt lầy ở mé sông Dinh. Xe tăng số 1 sau 1 giờ tung hoành ở khu Nhà Tròn bị mất liên lạc với Đại đội phải đánh ngược trở ra để đón Bộ binh. Lúc này là 22h. Đêm đó Trung đoàn 141 được lệnh giữ vững các vị trí đã chiếm và nhanh chóng đưa Tiểu đoàn 8 áp sát trung tâm Huấn luyện Vạn Kiếp, dùng Tiểu đoàn 5 đánh cắt giữa Thị xã với Vạn Kiếp không cho địch co cụm.
Mờ sáng ngày 27 tháng 4 năm 1975, xe tăng số 1 dẫn đầu Tiểu đoàn 7 tiến đánh thẳng vào khu Tiếp liệu. Hỏa lực của ta: Pháo xe tăng, B40, B41 lần lượt bắn tan các ổ đề kháng của địch. Bám sát theo xe tăng, Tiểu đoàn 7 chia làm 2 mũi vừa đánh khu Tiếp liệu vừa thọc sâu đánh chiếm sở chỉ huy Cảnh Sát, An ninh và Liên đoàn Bảo an. Địch chống trả quyết liệt. Chúng đưa xe Tăng phản kích vào sườn Tiểu đoàn 7 nhưng chiếc đi đầu đã bị xe Tăng số 1 của ta bắn cháy, những chiếc còn lại quay đầu tháo chạy.
– Ở phía Tây, Tiểu đoàn 9 đánh chiếm ấp Núi Dinh phát triển ra đường số 15 tiến vào Thị xã. Địch điều 4 chiếc xe tăng ngăn chặn đường tiến quân của ta nhưng bị hỏa lực DKZ 75 của ta bắn cháy liền 2 chiếc buộc chúng phải co cụm lại .
Ở phía Đông, Tiểu đoàn 8 đánh vào khu Gia binh, bịt cổng chính của trung tâm Huấn luyện Vạn Kiếp, gần 1.000 tên học viên rút vào trung tâm để cố thủ. Trong lúc đó Tiểu đoàn 5 tiến công đánh chiếm trận địa Pháo của địch ở đồi đá , thu 4 khẩu 105mm, sau đó tiến thẳng ra đường số 23 thực hiện chia cắt địch giữa Bà Rịa với Vũng Tàu.
Đúng 10 giờ , Trung đoàn 141 mở đợt tổng tiến công đánh chiếm thị xã Bà Rịa. Không chịu nổi sự tiến công từ nhiều hướng của quân ta, địch bung ra tháo chạy về phía Nam. Nhưng chúng đã gặp một bộ phận quân ta phục sẵn, nên nhiều tên bị tiêu diệt và bị bắt sống.
Phối hợp Trung đoàn 141 Trung đoàn 12 tiến công Đức Thạnh. Cuộc chiến đấu diễn ra ác liệt suốt đêm ngày 26 đến 4 giờ sáng ngày 27 , Tiểu đoàn 6 đã làm chủ hoàn toàn Quận lỵ. Tiểu đoàn 4 đánh chiếm Bình Giã, Ngài Giao, Bình Ba rồi thừa thắng phối hợp nhịp nhàng với lực lượng vũ trang địa phương tiến công đánh chiếm Núi Đất, Xuyên Mộc, Long Lễ, Long Điền đồng thời cùng với Trung đoàn 2 đánh chiếm trung tâm huấn luyện Sư đoàn 18 của địch, diệt và bắt sống hàng ngàn tên.
Đến trưa ngày 27 tháng 4 năm 1975, thị xã Bà Rịa hoàn toàn Giải phóng.
Sau khi Thị xã Bà Rịa được Giải phóng, nhiệm vụ tiếp theo của Sư đoàn là tiến công Giải phóng Vũng Tàu. Con đường bộ độc nhất (theo trục đường 15) vào Vũng Tàu là phải vượt qua cầu Cỏ May. Nhưng Cầu đã bị địch đánh sập từ chiều hôm trước.
Nhiệm vụ cụ thể của các đơn vị trong Sư đoàn được bố trí tham gia:
Trung đoàn 2 tấn công trên hướng chủ yếu, vượt sông cầu Cỏ May theo trục đường 15 đánh vào phía Bắc Vũng Tàu và chiếm khu vực Núi Lớn.
Trung đoàn 12 tiến công trên hướng quan trọng vượt qua eo biển Phước Tỉnh tiến đánh phía Đông Nam Vũng Tàu, chiếm Núi Nhỏ và khu vực Hành chính.
Trung đoàn 141 dùng một tiểu đoàn vượt vùng lầy Rạch Cá Đôi đánh chiếm núi Nưa ở Đảo Long Sơn, hai tiểu đoàn còn lại làm lực lượng dự bị cho Sư đoàn,
Cuộc chiến đấu vượt sông cầu Cỏ May của Trung đoàn 2 trên hướng tiến công chủ yếu đêm 28 rạng 29 tháng 4 gặp khó khăn ngay từ những phút đầu tiên. Địch bám chắc lấy lô cốt dã chiến và các ụ súng đầu cầu bên kia, khống chế mặt sông rất chặt. Nhiều lần tiểu đoàn 3 tổ chức vượt sông nhưng không thành.
3 giờ sáng ngày 29 lợi dụng nước thủy triều lên, địch ở bờ bên kia lùi khỏi bãi sú lên chốt giữ tại lô cốt đầu cầu. Tiểu đoàn trưởng Lê Đình Như cho 2 đại đội có DKZ75 tiếp cận bí mật vượt sông để đánh chiếm bàn đạp cho Trung Đoàn. Nhưng khi Bộ đội vừa cập được vào bãi sú bờ Nam thì trời sáng, nước thủy triều bắt đầu rút. Tình hình trở nên khó khăn và hết sức bất lợi cho bộ đội ta.
Phát hiện Bộ đội đã qua sông, địch tung quân ra phản kích. Những chiếc xe tăng nấp sau các ụ đất bắt đầu ngóc dậy cùng với hỏa lực tại lô cốt đầu cầu bắn vãi đạn vào đội hình của Tiểu đoàn 3 và bắn xối xả xuống mặt sông.
Trước tình hình trên, Trung đoàn Trưởng ra lệnh cho Tiểu đoàn bám chắc trận địa và đề nghị Sư đoàn chi viện hỏa lực. Một lúc sau pháo của sư đoàn bắn dội xuống trận địa địch ở đầu cầu bên kia. Lợi dụng pháo chi viện của sự đoàn, 1 đại đội còn lại của tiểu đoàn 3 tổ chức vượt sông. Nhưng do hỏa lực của địch bắn dày đặc trên mặt sông nên không vượt được.
Bám chắc vào từng gốc cây, bãi sú bờ Nam 2 Đại đội của Tiểu đoàn 3 đã chiến đấu với địch trong điều kiện hết sức khó khăn suốt 7 giờ liền. Máu của các chiến sỹ hy sinh loang đỏ trên mặt bùn. Đến trưa đội hình vẫn không phát triển được lên mặt đường nhưng địch cũng không đánh bật lực lượng ta ra khỏi bải sú.
Cùng thời gian này ở hướng vu hồi phía đông, tiểu đoàn 5 trung đoàn 12 được lực lượng địa phương và ngư dân hỗ trợ dùng Tàu Thuyền bí mật đưa Bộ đội vượt qua eo biển Cửa Lấp xã Phước Tỉnh, đổ bộ lên bãi cát phía đông, phát triển đánh địch về phía Đông Nam Vũng Tàu.
Trước tình hình đó, Sư Đoàn quyết định phải lật cánh chuyển hướng tiến công:
Hướng chủ yếu được giao cho Trung Đoàn 12 do đồng chí Tham mưu trưởng Sư đoàn Nguyễn Duy Thương trực tiếp tổ chức, chỉ huy. Đây là quyết định đúng đắn, nhạy bén và kịp thời ( vì nếu cứ tập trung vào hướng cầu Cỏ May, thời gian tiến công sẽ chậm. Trong khi đó mũi vu hồi Phước Tỉnh với yếu tố bí mật bất ngờ cao, sẽ là đòn rất hiểm hóc trong cuộc chiến tiến đánh Vũng Tàu. Địch hoàn toàn không ngờ mùi tiến công của ta lại vượt qua được eo biển có đầm lầy án ngữ).
Do có sự thay đổi hướng tấn công nên lực lượng và hỏa lực Sư đoàn cũng được điều chỉnh (Tiểu đoàn 7 trên hướng cầu Cỏ May được điều gấp về làm dự bị cho Trung Đoàn 12. Điều tiểu đoàn hỏa lực pháo cao xạ 37mm tăng cường yểm trợ cho hướng này ).
Nhận lệnh của Sư Đoàn, Ban chỉ huy Trung Đoàn 12 nhanh chóng phối hợp với địa phương huy động thêm Tàu Thuyền đưa ngay Tiểu đoàn 4 và Tiểu đoàn 6 vượt tiếp qua eo biển bám sát tiểu đoàn 5 thọc sâu vào Vũng Tàu đánh chiếm Núi lớn, chia cắt Thành phố và cản trở phía sau không cho địch rút chạy ra biển.
Hỏa lực của Sư Đoàn do Trung đoàn Phó Trung đoàn 68 Nguyễn Văn Lưu chỉ huy được bố trí làm 3 tầng: Tầng một gồm súng cối, DKZ và 12ly8; tầng hai pháo 85, 105; tầng ba: pháo 130 lỵ, vừa yểm trợ trực tiếp cho Bộ đội vượt sông, vượt biển vừa chi viện chiến đấu.
Danh sách liệt sĩ Sư đoàn 3 Sao Vàng hy sinh tại tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu năm 1975 tại Bia tưởng niệm liệt sĩ Sư đoàn 3 Sao Vàng.
Tình hình thay đổi rất nhanh từ khi Trung đoàn 12 được chuyển thành mũi tiến công chủ yếu.
Đến 9h 15 phút ngày 29 Trung đoàn 12 đánh chiếm điểm cao 31 và ấp Chí Linh rồi tiến xuống tiêu diệt cụm quân địch ở trại nghỉ mát Thùy Vân.
Để chi viện cho Trung đoàn 2 hướng cầu Cỏ May, Sư Đoàn lệnh cho Đại đội 2 của tiểu đoàn 6 Trung đoàn 12 vượt qua gò cát rộng gần 1000 mét bất ngờ đánh chiếm ấp Phước Thành bên trục đường 15, cô lập bọn địch ở cầu Cỏ May với trung tâm Vũng Tàu. Mũi chia cắt này rất lợi hại làm cho bọn địch đang chốt chặn tại cầu Cỏ May lúng túng dao động.
Lợi dụng thời cơ thuận lợi Trung đoàn 2 mở đợt tấn công mới lên bờ Nam sông. Sau một hồi chống cự tuyệt vọng, bộ binh và xe tăng địch rút về hướng cầu Cây Khế.
Thừa thế, Tiểu đoàn 3 Trung đoàn 2 vận động truy kích địch về hương cầu Cây Khế. Không chịu nổi sự tiến công mạnh mẽ của ta, địch chống cự yếu ớt và tan ra từng mảng rút chạy về hướng Vũng Tàu. Nhưng vừa đến Phước Thành chúng bị Đại đội 2 Tiểu đoàn 6 từ hai bên đường đổ ra đánh úp. Hàng loạt xe tăng, xe tải GMC bị bắn cháy, bộ binh địch bị tiêu diệt, số còn lại đạp lên nhau chạy thục mạng về Vũng Tàu.
Các chiến sĩ Tiểu đoàn 3 trung đoàn 2 và tiểu đoàn 6 Trung đoàn 12 gặp nhau trên mặt đường với niềm vui khôn xiết. Tiểu đoàn trường tiểu đoàn 3 (Lê Đình Như), ôm chầm lấy chính trị viên Phó Tiểu đoàn 6 (Nguyễn Trọng Ba), nghẹn ngào nói: xin cảm ơn Tiểu đoàn 6 : “Nếu không có mũi tập hậu hiểm hóc của các anh thì bọn lính Dù ngoan cố này chưa chắc đã chịu rút chạy”.
Nửa giờ sau hai Tiểu đoàn được lệnh phối hợp tiếp tục tiến về phía trung tâm Vũng Tàu. Bọn lính Thủy đánh bộ Ngụy định dùng thuốc nổ đánh sập cầu Rạch Bà nhưng không kịp. Đại đội 2 tiểu đoàn 3 đã xáp tới dùng hỏa lực bắn nát các lô cốt hai bên đầu cầu. Đúng 18 giờ tiểu đoàn 3 chiếm căn cứ Hải quân Yên Thế.
Cùng lúc đó toàn bộ đội hình của Trung đoàn 2 đã vượt qua sông Cỏ May, dùng xe địch bỏ lại tăng tốc thọc sâu vào trung tâm thành phố. Ở phía đông, Trung đoàn 12 cũng chia thành nhiều mũi tiến thẳng vào Vũng Tàu
Sau khi phân tích tình hình Sư đoàn Trường ra lệnh cho lực lượng pháo binh ngưng bắn các mục tiêu trong thành phố để bảo vệ đồng bào và chuyển sang bắn chặn các Tàu chiến từ mé biến vào tiếp ứng và khống chế các bến Cảng.
Các ký tín hiệu hiệp đồng tác chiến của sự đoàn cũng được quy định lại khi triển khai đánh vào Nội thành. Triển khai thực hiện công tác dân vận, từ hàng binh, chiến lợi phẩm và bảo vệ các trung tâm kỹ thuật, kho tàng Quân sự.
Đêm ngày 29/4 đêm trước ngày Giải phóng hoàn toàn Miền Nam, biết được âm mưu của địch dùng một bộ phận cố thủ ngăn chặn ta để một bộ phận lớn sỹ quan, Chức sắc Ngụy quyền chờ tàu biển vào đón rút chạy. Sư đoàn ra lệnh cho các đơn vị đồng loạt tiến công vào các mục tiêu Trung tâm Thành phố ngay trong đêm.
Lúc 1 giờ 35 ngày 30 Tiểu đoàn 4 Trung đoàn 12 tiến công đánh chiếm Trường huấn luyện Công Binh.
5 giờ sáng, Tiểu đoàn 5 Trung đoàn 12 đánh chiếm gọn khu Hải Đăng trên Núi Nhỏ, diệt và bắt sống hàng trăm tên địch, thu 30 xe quân sự trong đó có 6 xe tăng và xe bọc thép.
Trung đoàn 2 lúc 4 giờ 30 phút ngày 30/4 tiến công khu vực Núi lớn làm chủ đài Ra đa, đánh chiếm Bến Đình và điểm cao 236. Đoán được hướng rút chạy của địch, một mũi tiến công vòng ra Bến Đá, chiếm bãi xe, bắt sống 500 tên địch, thu 29 xe trong đó có 7 xe tăng.
Trận đánh kéo dài, quyết liệt nhất ở Vũng Tàu là trận đánh vào khách sạn Pa Lát nơi địch co cúm chống cự ngoan cố. Đây cũng là trận đánh cuối cùng của Sư đoàn trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.
Khách sạn Pa-Lát là tòa nhà cao 9 tầng đứng sừng sững ở mép biển phía Nam Thành phố. Bọn tàn quân hầu hết là sỹ quan, ác ôn tập trung cố thủ chờ tàu biển cập vào đón để rút chạy. Trận đánh lịch sử này do Tiểu đoàn 6 Trung đoàn 12 đảm nhiệm. Phó Tiểu đoàn trưởng Lê Anh Kiên lệnh cho đại đội 61 đào công sự bao vây phục bắt tù binh và kêu gọi địch đầu hàng. Gần sáng, một chiếc xe tăng địch dẫn đầu 4 chiếc xe GMC chở đầy lính từ bãi biển chạy xộc vào đội hình bao vây của Đại đội 61. Chính trị viên đại đội Bùi Thanh Năng hạ lệnh cho Bộ đội chặn lại bắt sống loàn bộ bọn địch trong đó có tên thiếu tá Bình.
Qua khai thác, tên Bình khai trong khách sạn có từ 450 đến 500 sỹ quan và lính cùng với dân tỵ nạn mà địch nhốt ở tầng dưới làm lá chắn cản sức tấn công của ta.
Trước tình hình đó, Chính ủy Trung đoàn Trần Hữu Biền ra lệnh: “dùng tên Bình kêu gọi địch ra hàng, nếu chúng ngoan cố thì đánh. Phải tìm mọi cách đưa dân ra trước”.
Mờ sáng ngày 30 tháng 4 sau nhiều lần binh vận địch vẫn ngoan cố không chịu đầu hàng. Bộ đội được lệnh mở nhiều đợt tấn công nhưng đều bị địch dùng Đại liên và lựu đạn đánh bật trở lại.
Trung đoàn Phó Nguyễn Hồng Sơn trực tiếp chỉ huy trận đánh ra lệnh cho Hỏa lực bắn liên tục 30 phút chi viện cho Đại đội 63 vượt tường rào áp sát, dùng thủ pháo phá cửa tầng dưới đưa được đồng bào ra ngoài, sau đó một bộ phận vòng ra phía Nam luồn qua các đường hẻm của khu dân cư đánh vào bên sườn Khách sạn.
Đây là những thước đất đẫm máu nhất . Trung đội trưởng Trung đội 3 – Đại đội 63 hy sinh. Trung đội trưởng trung đội 1va Trung đội 2 bị thương nặng nhưng vẫn chỉ huy chiến đấu tiêu diệt các ổ Đại liên của địch. Chiến sĩ B41 Đinh Thế Cương đã bắn 4 quả đạn nhưng vẫn chưa diệt được ổ đề kháng của địch trên tầng tư. Cùng lúc đó từ phía sau một chiến sỹ mới của đại đội 62 nhanh nhẹn vác Đại liên lên sườn đồi dập tắt nhưng người chiến sỹ trẻ dùng cảm ấy đã hy sinh vì một loạt đại liên khác của chúng. nhanh nhẹn vác đại liên lên sườn đồi bên cạnh bắn chi viện cho đơn vị bạn. Hỏa điểm của địch bị dập tắt, nhưng người chiến sĩ trẻ dũng cảm ấy đã hy sinh vì một loạt đại liên khác của chúng.
Khi hỏa lực của địch chống cự yếu ớt, Bộ đội tổ chức tấn công chiếm lĩnh lần lượt các tầng của khách sạn. Cuối cùng địch không chịu nổi sức ép của đạn hỏa lực và bộ binh ta, chúng kéo cờ trắng và phát loa xin đầu hàng.
Hỏa lực ta được lệnh ngừng bắn. Các chiến sỹ đứng chặn ở các cầu thang kiểm soát từng tốp địch đầu hàng lũ lượt từ các tầng trên khách sạn đi xuống. Hơn 400 tên địch xếp thành hàng dài từ thềm nhà Khách sạn ra đến cổng chính.
Chiếm được khách sạn Pa-Lat Tiểu đoàn 6 Trung đoàn 12 đã đập tan cụm quân cuối cùng, đầu sỏ và ngoan cố nhất của bọn địch tại Vũng Tàu.
Đúng 16 giờ ngày 30 tháng 4 năm 1975 thành phố Vũng Tàu hoàn toàn Giải phóng hòa cùng với niềm vui Giải phóng hoàn toàn Miền Nam Thống Nhất đất nước.
Ngày 01/5, Tiểu đoàn 6 Trung đoàn 12 được lệnh phối hợp với Hải Quân lên đường Giải phóng Côn Đảo.
Bài, ảnh : Hồng Loan (phỏng theo lịch sử của sư đoàn 3 Sao Vàng)